De Hollandsche Dwarswetering en Old Course Loenen
‘U mooge zichzelve niet ontraden opzettelijk eenen togtje van Amsterdam op Utrecht te onderneemen. En om, wanneer gij in de snelschuit of vlieger stappende en de Vecht bevarende, van een dier heerlijke ochtendstonden te kunnen genieten, waarvan de herinnering nog lang de aangenaamste beelden wedergeeft.’
Maar welke relatie heeft deze schets ‘eener vaartocht in de Vechtstreek’ met een golfclub in Loenen aan de Vecht?
Welnu, de golfbaan van Old Course Loenen wordt doorsneden door een kaarsrechte sloot. Door veel golfers vervloekt, maar door ballenduikers (om dezelfde redenen) gekoesterd. De reden laat zich raden.
Direct bij de aanleg van de golfbaan in 2007 werd architect Alan Rijks duidelijk gemaakt dat het betreffende water weliswaar onderdeel van de golfbaan mocht zijn, maar dat de loop ervan onaangetast moest blijven.
Een korte speurtocht naar het verre verleden van ‘de sloot’ levert een verrassende beschrijving op, die zo’n duizend jaar geleden begint. Het tijdsgewricht waarin het gebied rond Rievier de Vecht en Den Anxel ‘in cultuur’ werd gebracht en waar de polders Sticht, Holland en Voorburg de grens vormden tussen het Graafschap Holland en het bisdom Utrecht. Afgraven van het veen bleek, in tegenstelling tot de omliggende polders, niet interessant. De kwaliteit ervan was gewoonweg te slecht om in gedroogde vorm als brandstof (turf) te worden gebruikt. Het gebied kreeg zelfs de bijnaam ‘water- en prutpolder’. Ook landbouw bleek op de drasse grond schier onmogelijk.
In oude geschriften wordt voor het eerst melding gemaakt van de Hollandsche Dwarswateringe, die in de 11e eeuw werd gegraven voor een betere afwatering van het drasse land. De bisschop van Utrecht besteedde de ontginning van de polders uit aan kapittels en loyale leenmannen, die elk per ‘cope’ een hoeveelheid land (‘hoeve’), ter grootte van 30 roede breed (110 m.) en 6 voorlingen diep (1250 m.), kregen toebedeeld. De contouren daarvan zijn op heel veel van plekken in het polderlandschap nog steeds waarneembaar.
De macht over het gebied langs de Vecht wisselde door de eeuwen heen nogal eens tussen de graven van Holland en bisschoppen van Utrecht. Dat verklaart de grillige grenzen in het Vecht-gebied, zoals het voormalige kasteel Kronenburg in Loenen, dat samen met de kerk en de brug over de Vecht, een Hollandse enclave in Stichts gebied vormde. Daarbij speelde ongetwijfeld ook het belang van de vaarroute tussen Vecht en Angstel, dwars door de polders Holland en Sticht, een rol. Het ging zowel om handelsvaart als comfortabel personenvervoer per schuit tussen Utrecht en Amsterdam. Immers, het rijtuig, als alternatief, werd destijds ervaren als ‘vermoeijend, vanwheegen het gedreun der diligence, die eenen gezette redewisseling op den duur onmooglijk maackte’.
Met de opening van de Nieuwe Wetering bij Nieuwersluis (in 1446) werd een tweede, snellere vaarroute tussen Vecht en Angstel gecreëerd. De Hollandsche Dwarswetering werd daarmee van minder belang als vaarweg, maar bleef interessant als sluiproute avant la lettre, omdat hier – in tegenstelling tot in Nieuwersluis – geen tol werd geheven. Ook hoefden in Loenersloot, bij herberg ‘t Zwaantje (’t Swaentie), de schuiten niet langer met paarden via een overtoom in en uit de Angstel te worden getrokken. Ook de bemaling van de polder – in een later stadium -, met wipmolens en de Hollandsche Moolen, maakte het varen door de Hollandsche Dwarswetering minder praktisch. Met de aanleg van het Merwedekanaal, het (latere) Amsterdam-Rijnkanaal, werd in 1892 de eeuwenoude wetering definitief afgesloten. Toch klotst het water iets ten noorden van hole 7 van de golfbaan tegenwoordig niet doelloos tegen de Oostkanaaldijk. Immers, de wetering functioneert nog steeds als molentocht voor het moderne gemaal bij Nieuwerhoek aan de Vecht in Loenen. Een absolute – en eeuwenoude – noodzaak voor droge voeten in de polders Sticht, Holland en Voorburg.
Geen golfspeler op Old Course Loenen zal zich realiseren dat op weg naar de holes 2 en 5 telkenmale de historische Hollandsche Dwarswetering wordt overgestoken. Het vergt eveneens enig inbeeldingsvermogen om daar punters, trekschuiten en kleine zeilscheepjes te zien passeren. Misschien is het zelfs aardig om te weten dat hole 7, maar dat slechts als voorbeeld, een breedte van 15 roeden en zo’n 2,5 voorlingen lengte heeft.
En dat uwen golfbal op de hole 2 en 5 niet in ‘zomaar’ een sloot, maar in een circa duizend jaar oud vaarwater zou kunnen geraken ….
Hieronder een kaart uit 1870 van onder andere het poldergebied Sticht en Holland, met daarop ingetekend de golfbaan van Old Course Loenen (anno 2007). Het toont de loop van de Hollandsche Dwarswetering tussen de Vecht bij Nieuwerhoek in Loenen (midden) en ’t Swaentie in Loenersloot (rechtsboven) aan de Angstel.
Tekst en foto’s: Ruud Taal
Naschrift:
Dank aan Vechtkroniek-redacteur Sander Griffioen en Daniëlle van Gerven en Maarten Ouboter van het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Zij hielpen bij het verzamelen van puzzelstukjes om een enigszins betrouwbaar beeld te krijgen van de historie van de Hollandsche Dwarswetering. Die puzzel is geenszins compleet, maar verschaft ons wel de wetenschap dat over het weteringwater, dat ‘dwars’ door de golfbaan deint, reeds in de 11e eeuw werd gerept.
De inleidende schets ‘Eener vaartocht in de Vechtstreek’ is ontleend aan een uitgave van de Vereeniging tot Beoefening en tot Verspreiding van de Kennis der Geschiedenis van Utrecht en Omstreken uit 1929).